Afrikaans: Ja-nee, ons praat ‘n wonderlike taal

Ek bespeur ‘n besliste verandering in my leesgewoontes, veral wat die Afrikaanse taal aanbetref. Om die een of ander onverklaarbare rede steur ek my meer nie so baie aan die storie of die feite agter die storie nie – nee, ek lees agter die woorde en uitdrukkings / sêgoed aan. Ja-nee, om die waarheid te sê, my gunstelingboeke wat ek deesdae lees, is woordeboeke en taalrubrieke. Engels en Afrikaans. Daar! Nou is my geheim uit.

Wat het dit nou teweeggebring? Afrikaanse blogs natuurlik, veral wanneer ons so heerlik idiomaties gesels of woordsnoere pleeg. Ek het nuuskierig geword oor die Afrikaanse taal en hoe meer ek lees, hoe meer kom ek agter dat elke woord of uitdrukking ‘n geskiedenis, ‘n storie, het en van spesifieke afkoms is. En ek wil weet waaroor dit gaan.

Dis al baie jare my gewoonte om ‘n vreemde Engelse of anderstalige woord onmiddellik in ‘n woordeboek op te soek en dan gou by google in te loer om te luister hoe dit uitgespreek word (veral wanneer my seun chef-taal met my praat). Dis maar net vanoggend wat ek agtergekom het dat my Afrikaanse uitspraak ook nie altyd een honderd persent in die kol is nie. Dalk het ek voorheen nie genoeg aandag geskenk aan hierdie saak nie.

Vanoggend, het ek uitgevind dat die woord ja-nee, wat ek gewoonlik sommer as janee skryf (en ja, skynbaar is dit aanvaarbaar) op drie verskillende wyses uitgespreek word om drie verskillende betekenisse daaraan te heg.

Kom ek wys jou gou.

ja-nee (inligting verkry uit die Woordeboek van die Afrikaanse Taal (WAT))
Aanduiding, tekennegewing, betuiging van:
– Besliste instemming, nadruklike bevestiging (“ja seker, ongetwyfeld, stellig”) — gewoonlik met stygende intonasie en klem op nee: Ja-nee, dit moet gedoen word, dit kan nie anders nie. Ja-nee, dis waar wat jy sê, daar moet ‘n end aan kom.
– Oorwoë, nadenkende instemming — gewoonlik met gelykmatige klemtoon op albei dele: Ja-nee, dis darem ook weer waar. Ja-nee, ek dink jy is tog reg.
– Twyfel of onsekerheid — gewoonlik met dalende intonasie van nee: Ja-nee, nou verstaan ek die saak nie. Ja-nee, ek weet darem nie of dit reg is nie.

So, nou weet ek, afhangende van my bedoeling, moet ek my stemmetjie op sekere woorddele verhef of laat daal, net om seker te maak my gehoor verstaan my. Dis nou vir diégene wat nie tussen die lyne kan lees nie of wat my somer aspris wil verkeerd verstaan.

Dis ook nie al nie. Ek het ook die keuse om ander woorde te gebruik behalwe ja-nee: “a, aai, aha, ai, jislaaik, magtig, vervlaks, demmit, duiwels, allewêreld, genugtig, sowaar, wragtig, wraggies, wragtie, op dees aarde, grote griet, bid jou aan, aag, ag, ag nee, ag nee man, so by my kool, wragtig, wrintie, wrintig, wrintlik, jandorie, jou waarlik, haai” – alternatiewe woorde verkry uit die Tesourus: Afrikaanse SkryfGoed 5.

Haai, jislaaik, ek het nou so by my kool amper vergeet dat ek eintlik nie ‘n hele blog oor een woord wou skryf nie – ek wou eintlik ‘n storie vertel. Die storie agter die woord ja-nee. Van die twee ooms wat elke dag by die ouetehuis se voordeur op ‘n bankie gesit het. Groot vriende, maar nie groot praters nie. Hulle hele geselskap het gewoonlik soos volg verloop:

“Ja!” sug die een omie.

“Nee!” sug die ander omie.

Dis al. Die hele dag lank.

Toe eendag, kom daar ‘n derde omie hom aansluit by die geselskap. “Ja!” sug die eerste omie. “Nee!” sug die tweede omie. “Ja-nee!” sug die derde omie. En die eerste twee omies staan op en loop.

So in die loop sê die een omie vir die ander een: “Ek het g’n tyd vir mense wat so baie praat nie.”

Image by mohamed Hassan from Pixabay