Sê dit in Afrikaans: Hy het weer alwyn getap

My bydrae vir hierdie week se Lê-Jou-Eier uitdaging Sê dit in Afrikaans het ontstaan toe ek gehoor het iemand gebruik die gesegde: “Hy het alweer alwyn getap”. Vir my was hierdie uitdrukking heeltemal onbekend en op navraag het die spreker verduidelik dat dit beteken die persoon is dikbek of verbitter.

(O ja, en natuurlik het dit my ook die geleentheid gebied om weer een van my pragtige fotos op te laai van alwyne wat wild groei hier langs die kus. Ek belowe dis die laaste foto van hierdie blom wat ek hier sal plaas. Hierdie seisoen 😄 Njannies-kapêla!)

In elk geval, terug by die alwyn-tappery. My eerste gedagte was dat die verduideliking nie lekker reg klink nie, want ek sou dit natuurlik nou weer verklaar het as dat die persoon sy elmboog ‘n bietjie te hoog gelig het. My man sê dat ek altyd mense daarvan verdink dat hulle suip, rook of erger sodra hulle net so ‘n bietjie “af” lyk.

Ek het die webtuiste Gelofteland waar Afrikaanse idiome en gesegdes verklaar word, gaan besoek en sowaar, daar staan dit: “Hy het weer alwyn getap (hy is in ‘n slegte bui”). Toe moes ek nou teen wil en dank vir mev. Google gaan raadpleeg oor die oorsprong van die uitdrukking en hier is die storie agter die storie:

Die Aloe ferox, ook bekend as die Kaapse alwyn of bitter alwyn is inheems aan Suid-Afrika en groei wild, sonder veel sorg, op plase of oop stukke grond in die veld. Die plant se vlesige blare bevat ‘n bitter sap wat afgetap word en dan verwerk word vir medisinale en kosmetiese doeleindes. (Dink veral aan lakseermiddels!).

Om die sap uit die blare te tap kos harde, vermoeiende hande-arbeid. Die spesifieke alwyn groei baie hoog, blykbaar tot 10 meter, en in een groeiseisoen word net die onderste blare se sap afgetap sodat die boom weer verder kan groei. Rondom die stam word ‘n laag plastiek neergelê, dan word die onderste blare een vir een teen die stam afgesny en in ‘n sirkel rondom die stam gelê, sodat die sap uittap op die plastieklaag.

Die alwyn hier op my foto is nie die aloe ferox sover ek weet nie, maar die nabyskoot van die blare hier onder sal jou ‘n idee gee van hoe moeilik dit moet wees om dit te sny en te hanteer vir aftapping en verwerking.  Kyk net na daardie doringagtige riwwe en die skerp kante wat jou hande flenters kan sny.

Die donkerbruin sap smaak nie net bitter nie, maar verniel jou vel in die verwerkingsproses en die reuk klou soos dié van kakiebos. Niks hiervan kan goed wees vir jou humeur nie. Dit verklaar hoekom ‘n persoon wat alwyn getap het in ‘n bitter slegte bui sal wees.

Dit is vir my ‘n voorbeeld van ‘n uitdrukking wat in die volksmond gegroei het uit die oogpunt van voorgeslagte se alledaagse lewe en handelinge (en wat nog steeds toepaslik is, want alwynsap word tot vandag toe nog op hierdie wyse getap). Hoeveel van ons was voorheen onbewus van hierdie stukkie volkstaal? Kan ons bekostig dat sulke sêgoed uit ons taal verdwyn?

In die vervolg gaan ek nie meer vra “hoekom is jou bek dik?” of “hoekom sleep jou lip op die grond?” nie. Nee, ek gaan vra: “Het jy alweer alwyn getap?” As die aangesprokene nie verstaan wat ek bedoel nie, het ek mos nou ‘n hele storie waarop ek kan uitbrei om die geselskap op te kikker 😄

Om die inskrywings van verskillende bloggers in Lê-Jou-Eier te geniet of om self ‘n eier te kom lê wat ons kan uitbroei en grootmaak, kliek op die volgende InLinkz skakel:

Vir die reëls van hierdie eier-boerdery, om raad te kry oor hoe om deel te neem en om elke week se aankondiging van die nuwe onderwerp te sien, besoek die volgende skakel by Dis Ekke.

Nuwe onderwerpe word aangekondig elke Donderdag om 12:00 en sluit outomaties na een week.